Świątkowski Henryk Tadeusz, pseud.: Henryk ze Złakowa, Tadeusz Żubr (1909—1999), etnograf.
Ur. 27 VIII we wsi Złaków Kościelny (pow. łowicki), był synem Józefa, właściciela kilkuhektarowego gospodarstwa, i Marianny z domu Surma. Miał brata Jana.
W r. 1924 ukończył Ś. czterooddziałową szkołę powszechną w Złakowie Kościelnym. Działał w tamtejszym Ognisku Kultury, Sztuki i Przemysłu Ludowego, założonym w r. 1928 z inicjatywy Warszawskiego Tow. Popierania Przemysłu Ludowego. Brał udział w prowadzonych tam badaniach nad folklorem słowno-muzycznym Księżaków łowickich oraz występował w działającym przy Ognisku zespole folklorystycznym. Pod pseud. Henryk ze Złakowa publikował w l. 1929—31 wiersze o tematyce wiejskiej w tygodniku społeczno-ekonomicznym „Łowiczanin”. Od l. trzydziestych wykonywał fotografie o charakterze etnograficznym. Po zamknięciu Ogniska w r. 1932 wyjechał do Łodzi i podjął naukę w Gimnazjum Wieczorowym dla Dorosłych A. Wierzbickiego. Równocześnie w l. 1933—4 uczył się farbiarstwa w łódzkiej Państw. Szkole Techniczno-Przemysłowej. W r. 1937 nie zdał matury i wrócił do Złakowa Kościelnego; wydał tu w r. 1938 broszurę Ks. Aleksander Wasilewski, życie i działalność 1836—1907. Po ponownym przystąpieniu i zdaniu w lutym 1938 matury podjął studia w Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. W lipcu i sierpniu 1939 statystował w kręconym, m.in w Łowiczu i Złakowie Kościelnym, nieukończonym filmie fabularnym „Przybyli żołnierze do wsi” (reż. Romuald Gantkowski). Podczas okupacji niemieckiej pracował w l. 1939—43 w warszawskiej Fabryce Żyrandoli Elektrycznych A. Marciniaka oraz uczęszczał na tajne seminarium etnograficzne, prowadzone przez Stanisława Poniatowskiego. Po powstaniu warszawskim 1944 r. wrócił do rodzinnej wsi, gdzie współorganizował tajne komplety dla młodzieży. W konspiracji posługiwał się pseud. Tadeusz Żubr.
Po zakończeniu wojny zamieszkał Ś. w r. 1945 w Łodzi; przez rok realizował badania oraz kupował eksponaty na terenie pow. łowickiego dla tamtejszego Miejskiego Muz. Etnograficznego. W r. 1946 podjął studia z pedagogiki społecznej na Wydz. Humanistycznym Uniw. Łódz.; działał w Bratniej Pomocy Studentów i Akademickim Związku Młodzieży Wiejskiej «Wici». W r. 1951 uzyskał stopień magistra filozofii na podstawie pracy Wychowankowie szkół rolniczych powiatu łowickiego i ich wpływ na życie wsi (niewyd.), napisanej pod kierunkiem Heleny Radlińskiej. Jeszcze podczas studiów w r. 1949 został administratorem w Muz. Kultur Ludowych w Młocinach pod Warszawą (od r. 1951 w granicach miasta), a potem, w lutym 1952, inspektorem-kontrolerem w Centralnym Zarządzie Szkół Artystycznych Min. Kultury i Sztuki w Warszawie.
W sierpniu 1952 przeniósł się Ś. do Łowicza, gdzie podjął pracę jako referendarz, a 1 VIII r.n. jako kierownik oddziału Muz. Narodowego w Warszawie (utworzonego z miejscowych zbiorów Muz. Miejskiego i Muz. Etnograficznego). Przyczynił się do renowacji i adaptacji w r. 1959 na jego siedzibę siedemnastowiecznego gmachu pomisjonarskiego, w którym otworzono trzy wystawy stałe: historyczną, archeologiczną oraz etnograficzną (wg koncepcji Ś-ego), a w r. 1961 w odnowionej kaplicy p. wezw. św. Karola Boromeusza, także wystawę sztuki baroku. Mimo braku specjalistycznego wykształcenia przeprowadzał w l. 1953—4 wywiady na temat hodowli i rolnictwa, m.in. we wsiach woj. łódzkiego, w ramach badań koordynowanych przez Zakł. Etnografii Inst. Historii Kultury Materialnej PAN we Wrocławiu. Był autorem zdjęć do atlasu etnograficznego „Strój łowicki” (P. 1953). Należał do organizatorów powołanego w r. 1958 w Łowiczu, z inicjatywy Stanisława Lorentza, Tow. Przyjaciół Muzeum. Był współautorem przewodnika Muzeum w Łowiczu (Łowicz 1959, 1968, 1971, 1989, przekł. francuski Le Musée de Łowicz) oraz konsultantem w filmach dotyczących kultury regionu łowickiego: „Zwyczaje świętojańskie” (1958) i „Wesele łowickie” (1959, reż. Roman Woźniakowski). Opublikował artykuły: w „Sztuce Ludowej Województwa Łódzkiego” (1958) Pasiak łowicki na przestrzeni wieków, jego przemiany i promieniowanie, „Polskiej Sztuce Ludowej” (1960 nr 3) Starodawny haft łowicki i „Łódzkich Studiach Etnograficznych” (R. 5: 1961 nr 1—2) Dzieje regionu łowickiego, Dawne wesela łowickie, Muzeum w Łowiczu oraz Sztuka ludowa ziemi łowickiej. Przy Muzeum utworzył w l. 1962—5 niewielki skansen, do którego przeniesiono zabytki architektury wiejskiej z Łowickiego; opisał go w broszurze Ośrodek plenerowy budownictwa ludowego — Muzeum w Łowiczu (Łowicz 1970, toż w: „Muzea skansenowskie w Polsce”, Red. W. Rogala, P. 1972 II). Pod koniec r. 1963 otrzymał z rąk Lorentza nominację na kustosza Muzeum w Łowiczu. Od r. 1966 był członkiem Polskiego Tow. Ludoznawczego. Z Tow. Przyjaciół Muzeum w Łowiczu zorganizował seminaria „Studium o regionie łowickim” oraz „Studium kultury i sztuki łowickiej”.
Na początku l. siedemdziesiątych na siedmiohektarowej działce w Maurzycach (7 km od Łowicza) rozpoczął Ś. realizację Łowickiego Parku Etnograficznego. Z Ignacym Tłoczkiem opracował koncepcję zagospodarowania terenu, ale projekt został tylko częściowo zrealizowany. Opublikował: Łowickie. Przewodnik po ziemi łowickiej (Ł. 1971), książkę Łowickie budownictwo ludowe (W. 1973) oraz artykuły, m.in. Łowickie. Noty biograficzne twórców ludowych regionu łowickiego („Łódz. Studia Etnogr.” T. 14: 1971), Architektura ludowa w Łowickiem („Budownictwo Wiejskie” R. 27: 1975 nr 3), Łowickie chałupy XIX i pierwszej połowy XX wieku („Roczn. Muz. Narod. Rolnictwa w Szreniawie” T. 9: 1976), a także pracę Łowickie budownictwo ludowe w fotogramach (Łowicz 1976). Był konsultantem scenariuszy filmu „Chłopi” (1972 serial, 1973 film, reż. Jan Rybkowski) oraz filmów etnograficznych „Folklor łowicki” (1973) i „Na wsi łowickiej” (1974, reż. Elżbieta Greńkowska). W r. 1976 objął funkcję kuratora Muzeum w Łowiczu. Wydał broszurę Dwadzieścia lat działalności Towarzystwa Przyjaciół Muzeum w Łowiczu (Łowicz 1980). Zrealizował liczne wystawy objazdowe oraz ponad sto wystaw czasowych poświęconych kulturze i sztuce regionu. Opracował teksty do katalogów wystaw pokonkursowych i organizowanych z okazji jubileuszy twórców. Występował w audycjach radiowych i telewizyjnych popularyzujących folklor regionu łowickiego.
W r. 1985 przeszedł Ś. na emeryturę; za wkład w tworzenie łowickiego Muzeum, ratowanie i zachowanie zabytków dokumentujących kulturę Księżaków łowickich oraz propagowanie regionalnego folkloru został t.r. wyróżniony Nagrodą im. Oskara Kolberga. Do ostatnich prac Ś-ego należały jubileuszowy artykuł Dwudziestopięciolecie działalności muzeum w Łowiczu („Łódz. Studia Etnogr.” T. 20: 1987), Ludowe tkactwo w Łowickiem („Prace i Mater. Muz. Archeol.-Etnogr. w Ł.” 1987 nr 27, wyd. osobne, Ł. 1989) oraz napisana z żoną Anną książka Łowicka sztuka ludowa (W. 1996). Ś. zmarł 9 III 1999 w Łowiczu, został pochowany na cmentarzu parafialnym w Złakowie Kościelnym. Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1985), Złotym Krzyżem Zasługi (1959), Medalem 10-lecia Polski Ludowej (1955) oraz odznakami «Zasłużony Działacz Kultury» (1968) i Złotą «Za opiekę nad zabytkami» (1974).
Ś. był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną, poślubioną 9 X 1938, była Jadwiga z Chełmińskich (1900—1952), córka Jana i Jadwigi z Wojtasiewiczów, absolwentka etnografii i etnologii na Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie (1929), współorganizatorka Ogniska Kultury, Sztuki i Przemysłu Ludowego w Złakowie Kościelnym (1928—30), asystentka Eugeniusza Piaseckiego w Radzie Naukowej Akad. Wychowania Fizycznego w Poznaniu (1933—9), asystentka w Zakł. Etnografii Uniw. Łódz. (1945—9) oraz kustosz w dziale etnografii polskiej Muz. Kultur Ludowych w Młocinach (1950—2). W drugim, zawartym 8 IV 1953, małżeństwie z Anną z domu Małycha (1915—2007), kustoszem Muzeum w Łowiczu, miał Ś. syna Tomasza (ur. 1954), reżysera i filmoznawcę, oraz córkę Małgorzatę (ur. 1956), romanistkę.
Bartosiewicz M., Henryk Tadeusz Świątkowski. Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, Wr.—Kr. 2007 II; Dekowski J. P., Noty biograficzne pracowników łódzkiego ośrodka etnograficznego, „Łódz. Studia Etnogr.” R. 17: 1975 s. 47—8; Karpińska G. E., Bibliografia etnografii polskiej za lata 1970—1975, Ł.—Wr. 1976; Kościelska J., Bibliografia etnografii polskiej za lata 1986—1990, Ł.—Wr. 1991; Niewiadomska M., Bibliografia etnografii polskiej za lata 1961—1969, Ł.—Wr. 1970; taż, Bibliografia etnografii polskiej za lata 1976—1985, Ł.—Wr. 1986; Słown. pseudonimów, I; — Czerwieńska M., Rozkochany w sztuce ludowej, „Nowy Łowiczanin” 1999 nr 11 s. 13; Świątkowski T., Zostawić ślad. Życie i praca Henryka Świątkowskiego (1909—1999), „Roczniki Łowickie” T. 7: 2009 s. 192—204; — „Nowy Łowiczanin” 1999 (nekrolog); — Arch. Muz. Narod. w W.: Dok. osobowe, akta i koresp. ds. organizacji Muzeum w Łowiczu; — Mater. rodzinne w posiadaniu syna, Tomasza z Łowicza.
Magdalena Bartosiewicz